اندیشنامه شماره 20 | درس آموخته های سیلاب و مدیریت سیلاب مرداد ماه 1401 در استان یزد

 استان یزد با اقلیم گرم و خشک و ارتفاع متوسط ١٢٠٠ متر از سطح دریاست که مرکز استان، شهر یزد، دارای بارندگی متوسط دراز مدت 47.4 میلی متر  می باشد که طی ده سال اخیر به 43.2 میلیمتر کاهش یافته است.  حداکثر بارندگی ٢٤ ساعته ثبت شده در شهر یزد بنابر آمار ایستگاه سینوپتیک فرودگاه یزد در اسفند ماه سال ١٣٥٦ به میزان ٣٢ میلیمتر  و بنابر آمار ایستگاه تبخیرسنجی مرکز پژوهشی (واقع صفاییه) در اسفند ماه سال ١٣٧٧ و به میزان ٣٩ میلی متر ثبت شده است.

با هجوم سامانه موسمی به استان در تاریخ ٧ مرداد ماه ١٤٠١ بیشترین میزان بارش ثبت شده در شهر یزد به میزان ٧٥ میلیمتر طی مدت تقریبی ٢ ساعت در ایستگاه راه آهن ثبت گردید. میزان بارندگی سامانه موسمی اخیر در ایستگاههای راه آهن، فرودگاه و آبشور بیش از بارش متوسط سالانه ایستگاه بوده و در سایر ایستگاه های واقع در شهر یزد درصد قابل توجهی از آن را شامل می شود.

در تاریخ 10 اردیبهشت سال جاری نیز بارندگی به میزان 4 / 28 میلی متر در مرکز پژوهشی واقع در صفاییه  رخ داد که رگبار این بارش با دوره بازگشت بیش از یکصد سال بزرگترین رگبار ثبت شده در تاریخ ایستگاه مرکز پژوهشی صفاییه یزد بوده است. با ورود سامانه بارشی موسمی به استان در تاریخ 5 / 5 / 1401 بارش های با شدت و مقدار بالا در سراسر استان رخ داد که در تاریخ 7 / 5 / 1401 رگباری شدید شهر یزد را تحت تاثیر قرار داد به گونه ای که صبح روز جمعه مورخ 7 / 5 / 1401 حداکثر میزان بارندگی 24 ساعته در طول دوره آماری تمام ایستگاه های آب و هواشناسی شهر یزد در ایستگاه باران سنجی راه آهن به میزان 75 میلی متر ثبت گردید. مقدار بارش طی این رگبار در ایستگاه مرکز پژوهشی 1 / 24 میلی متر، ایستگاه فرودگاه (سازمان هواشناسی) 1 / 47 میلی متر و ایستگاه شرکت آب منطقه ای(مجتمع ادارات) 4 / 59 میلی متر ثبت شد. رگبار ثبت شده در ایستگاه مستقر در شرکت آب منطقه ای یزد(مجتمع ادارات) به عنوان نزدیک ترین نقطه به بیشترین بارش ثبت شده  (ایستگاه راه آهن اداره هواشناسی) به میزان mm/hr.   33.4 طی مدت 104 دقیقه رخ داد که باتوجه به روابط تجربی موجود دوره بازگشت تقریبی 500 ساله را رقم زده است.

همچنین براساس مطالعات تعیین حد بستر، حریم و ساماندهی مسیلهای شهر یزد جریان سطحی شهر یزد از دو مسیل به سمت خروجی حوضه واقع در شمالغرب خارج خواهد شد. بر این اساس و با توجه به آنکه اکثر سطح حوضه غیرقابل نفوذ می باشد مقدار حداکثر دبی لحظه ای در خروجی حوضه در صورتی که مسیر رودخانه مرکزی شهر یزد آزاد می بود 260 مترمکعب در ثانیه با دوره بازگشت بیش از 1000 ساله  برآورد گردید.

مشاهدات نشان میدهد با  وجود سیل بندها در بالادست حوضه و نیز وجود عوارض شهری و انسداد رودخانه، عملاً حداکثر دبی لحظه ای محاسبه شده رخ نداد و سیلاب از شهر با دبی بسیار کمتری از حوضه خارج شده است و این به آن معناست که بخش زیادی از جریان در داخل شهر محبوس شده است.

 حجم رواناب ناشی از این بارندگی حدود 7 / 4 میلیون مترمکعب برآورد می شود  (جهت تقریب به ذهن معادل  3 ساعت دبی پایه رودخانه کارون) که عمده این حجم در سطح شهر پخش،  تبخیر و یا به تدریج از حوضه خارج شده است.

اطلاع رسانی، رصد و پایش پیش بینی ها و هشدارهای سازمان هواشناسی،  منجر به آماده باش نسبی دستگاه های اجرایی و امدادی جهت مقابله با خسارات سیل گردید ، با این وجود اتفاقات ناگواری چون؛  تلفات انسانی، خسارات مالی فراوان، تخریب حدود یک درصد از بافت تاریخی یزد، آبگرفتگی شدید معابر، کوچه ها ،خیابانها و منازل، صدمه به زیرساختها، مختل شدن فعالیت های عادی و روزانه در ابعاد مختلف به وقوع پیوست.